Manastir Banja, zadužbina Nemanjića, za koji se ne zna tačno vreme nastaka, ali se zna da je nastao sigurno pre XII veka,  jedan od najstarijih i najvažnijih srpskih  manastira, ne samo u ovom delu Srbije nego uopšte. Smatra se da je ga podigao Uroš I na mestu pored nekadašnje crkvice Sv.ilije i dao mu ime Manastir Svetog Nikole, jer je on verovao u ovog 

svetca i smatrao da mu je zahvaljujući njemu i toploj banjskoj vodi vraćeno zdravlje. Inače manastir kao crkva svetog Nikole u Dabru, kako se nekada nazivao ovaj kraj, prvi put se pominje u studeničkom tipiku, koga je napisao Sveti Sava od 1207-1215.godine. Na Studeničkom saboru 1219.godine kada je osnovao srpsku samostalnu crkvu,  ovaj manastir je proglašen za četvrto eparhijsko sedište i  postao je centar cele Dabarske eparhije  na čelu sa episkopom Hristoforom iz Hilandara, sabratom Svetog Save . 

Manastir je bivao rušen i spaljivan do temelja u nekoliko navrata, ali je ipak zadržao svoj prvobitni oblik, kako smatraju stučnjaci. Ovaj manastir je bogat vrlo lepim ikonama, dragocenostima, značajnim natpisima i ima zanimljivu arhitekturu  pa bi ga zbog toga vredelo posetiti.