Lepenski Vir

Arhitektura

Centralno svetiliste u naselju Lepenski Vir I
 Lepenski Vir je jedno od retkih arheoloskih nalazista koje omogucuje da se prate aktivnosti vezane za dozivljaj i oblikovanje prostora. Na ovom mestu, u sedam sukcesivnih naselja (Proto-Lepenski Vir, Lepenski Vir Ia-e, Lepenski Vir II), otkriveno je 136 stambenih i sakralnih objekata, izgradjenih u razdoblju od oko 6500. do. 5500. god. pre n.e.

Sva naselja organizovana su na isti nacin. Stanista se uvek podizu oko cistine koja se nalazi u sredistu potkovicaste terase. Stoga naselja imaju u osnovi potkovicastu formu i slobodan, takodje potkovicas prostor, neku vrstu trga u centru.

Stanista, inace uvek orjentisana prema reci, grupisu se u dva krila od kojih je jedno usmereno uz vodu, a drugo niz vodu. Ceo prostor je radijalno rasclanjen stazama i rampama; bocne strane stanista i "trga" gotovo su paralelne sa zakosenim, bocnim stranama terase; siroka procelja okrenuta Dunavu prate licnu liniju obale, a ukopana zacelja bukvalno uklinjuju sve gradjevinske objekte u strmine obliznjeg brda. Sve gradjevine sa lakocom organski urastaju u reljef terena, jer je svuda primenjena ista shema: kuce, "trg" i celo naselje imaju u osnovi oblik zarubljenog kruznog isecka, a to je samo shematizovana i poetizovana realna kontura terase Lepenski Vir.
Ognjiste u stanistu 24
Ovaj sklad izmedju ambijenta i arhitektonskih formi postignut je, medjutim, pomocu mera i proporcija koje se ne nalaze nigde u prirodi. Arhitektura Lepenskog Vira ima u sebi neceg izrazito matematickog, odnosno u svim njenim formama oseca se prisustvo konkretnih duzi i odredjenih brojeva. Oseca se jasno da su arhitekstonske forme prozete mistikom brojeva, ali osnovnu jedinicu mere nije moguce prevesti na jezik nase matematike; to nije nijedan odredjeni broj ni neka antropoloska mera i mada je modul sigurno dobijen racionalnim postupkom, on ipak deluje kao misticna velicina kojom su izgradjeni mikrokosmos i makrokosmos kulture Lepenskog Vira.
Naselje Lepenski Vir I
Centralno svetiliste u naselju Lepenski Vir I
 Sva stanista kulture Lepenskog Vira imaju osnove u obliku zarubljenih kruznih isecaka. Ova stanista projektovana su na sledeci nacin: uvek se najpre odredjuje raspon procelja, a zatim se ta duzina prenosi na bocne strane koje se spajaju u zacelju. Ovim postupkom dobija se ravnostrani trougao cija temena odredjuju ravan na koju se podize staniste. Da bi se osnovi dao funkcionalni oblik, omedjeni trougao se prosiruje na strani gde ce biti procelje stanista, a skracuje na suprotnoj strani gde ce biti zacelje. Ove izmene se ne vrse proizvoljno: zecelje se skracuje za jednu cetvrtinu visine primarnog trougla, procelje se prosiruje na taj nacin sto se iz temena zecelja povlaci luk ciji je poluprecnik jednak rasponu procelja. Ognjisna konstrukcija, izgradjena u osovini osnove, okruzuje se velikim kamenim "stolovima" koji ogranicavaju prostor malog svetilista u cijim se okvirima postavljaju skulpture od velikih oblutaka.
Svi elementi enterijera (ognjiste, kameni "stolovi", skulpture) zaliveni su u cvrstu masu poda od zdrobljenog crvenog krecnjaka i uvek su postavljeni u odredjenom odnosu na primarni ravnokraki trougao. Tako je u svim stanistima, na mestu na kojem se seku simetrale strana primarnog trougla, uglavljen u pod oblutak sa kruznim udubljenjem u sredistu (zrtvenik?). Uz ovaj oblutak, koji oznacava zizu unutrasnjeg prostora stanista, postavljaju se osovinski prema zemlji, monumentalne kamene skulpture, a prema procelju - pravougaona ognjisna konstrukcija i ukoseni kameni pragovi. Osovinskim povezivanjem skulpture, zrtvenika, ognjista i pragova ostvarena je jedna zanimljiva kompozicija koja zivo podseca na stilizovanu ljudsku figurnu.
Shema modularnog sistema arhitekture Lepenskog Vira