Opisanije naroda - Pregled stare istorije

     Iz stare istorije naroda Srpskoga za sad cemo napomenuti samo
uzgred, da bi se nova bolje mogla razumjeti; 1) Da su Srbi ili Srbilji
pod ovim imenom za cijelo poznati u Evropi od VI. vijeka. 2) Da su od
toga vremena po svemu starom Iliriku (danasnjoj Srbiji, Bosni,
Ercegovini, Crnoj Gori, Boki Kotorskoj, Dalmaciji, Rvatskoj i Slavoniji)
imali razlicne svoje drzave, kojije su se poglavari nazivali zupani.
Oni su iz pocetka cas Grcima (po ugovoru) pomagali protiv Avara i drugi
naroda, i placali im po nesto na godinu; cas su udarali na same Grke
i bili se sa njima. 3) Da je oko polovine II. vijeka izmedju sviju
ondasnji zupana podignulo u danasnjoj Srbiji kraljevsko pleme Nemanjica,
koji se sa svim otme od Grka, i iz kojega je do konca XIV. vijeka bilo
osam samodrzavni kraljeva i dva cara, koji su sa svima ondasnjim
Evropejskim kraljevima i carevima udadbama i zenidbama prijateljili.
Stefan Dusan, I. car Srpski, osim mlogi drugi zemalja uzme od Grka
svu Macedoniju osim Soluna, Tesaliju do Negroponta, Etoliju, Akarnaniju,
Epir i Arnautsku, i nazove se carem Srpskim, Grckim, Bugarskim i
Arnautskim. On rasireno a neutvrdjeno carstvo Srpsko (koje ga su
granice bile Adrijaticko i crno more, Dunavo i Arhipelag) razdijeli
na vojvode i na knezove, koje njegov osamnaestoljetnji sin i nasljednik
Uros ne bude kadar pod uzdom drzati, nego ostanu svaki po sebi, i jos
Vukasin, najsilniji izmedju nji, ubije i njega, i sam postane kraljem.
U tom Turci, koje su Grci protiv Srba bili dozvali u Evropu, navale na
Srpsko, domasnjim neslogama razdrto carstvo. Kad Vukasin braneci od
Turaka svoje kraljevstvo izgubi i zivot, onda stupi na prijestol
Srpski knez Lazar, koji 1389. godine 15. Junija na polju Kosovu zavrsi
Srpsko samodrzavno carstvo i kraljevstvo i knestvo. Po smrti Lazarevoj
postane Srpsko despotstsvo pod Turskim kesimom; no i njega Turci
naskoro preceraju iz Srbije u Srijem, a ondje se po tom i zatamani.
I tako Turci malo pomalo, koje s pomocu sami Srpski nesloga, koje s
pomovu ondasnjega vremena nemarnosti i oko zakona svadja okolni
riscanski drzava, sa svim obladaju svom Srbijom i Bosnom i Ercegovinom;
i iz same Srbije odvedu vise od 200,000 dusa u ropstvo; a kamo iz
Bosne i iz Ercegovine! S carstvom i s gospodstvom narod Srpski u onim
zemljama pogubi i sve stare (plemenite) familije svoje: neki izginu
u bojevima, neke Turci onako pobiju i zene im i djecu porobe; neki se
u nevolji isturce, osobito po Bosni; neki pobjegnu u druge drzave,
osobito u Madzarsku; a koji ostanu onamo, oni posakrivaju svoja imena,
i pomijesaju se medju prostake i siromae.

     Od kako su Turci dosli u Srbiju, jednako su djekoji znatnije ljudi
prebjegavali s bracom svojom preko Save i preko Dunava; a 1690 godine
Arsenije III. Carnojevic, patrijar Srpski, na pozivanje cesara Leopolda I.
pobuni narod Srpski protiv Turaka, i u jedan put prevede u Madzarsku 37,000
familija, i naseli Srbe cak do vise Budima. Godine 1737 patrijar Arsenije IV
Joanovic na pozivanje cesara Karla VI. podigne opet narod Srpski da bjezi u 
Madzarsku, no Turci opazivsi zarana, vise naroda pobiju i porobe, nego sto s
njim prebjegne na ovu stranu (sam je patrijarh kazivao, da je u Karlovcima
snio uoci bozica, kako je Bog od njega iskao odgovor za 80,000 dusa, koje su
njega radi izginule!).

     Prem da su Srbi, i ovi odovud i oni odonud, kao zid izmedju carstva
Austrijskoga i Turskoga, u svakome Australijskom ratu s Turcima najvise
ginuli i robljeni i svakojako propadali, opet ji i dans ima oko pet miliona
dusa. Od ovi pet miliona moze se od prilike uzeti, da su tri miliona zakona
Grckoga, to jesti: jedan milion u svoj Srbiji, jedan milion u Madzarskoj i u
Austrijskoj vojnickoj granici, jedan milion u Bosni, Ercegovini, Crnoj gori, 
Boki Kotorskoj i Dalmaciji; a od ona druga dva miliona dvije trecine zakona
Turskoga u Bosni, a jedna trecina zakona Rimskoga u Slavoniji, Rvatskoj,
Dalamaciji i Bosni. Samo prva tri miliona zovu se Srbi ili Srblji, a oni
drugi ne; nego oni Turskoga zakona zovu se Turci (prem da Turski govoriti ne
zna ni od iljade jedan), a Rimskog zakona zovu se ili po predjelina, n.p.
Slavonci, Dalmatinci, Ilirci, Dubrovnicani; ili, kao sto ji obicno ovi drugi
zovu, Sokci ili (u Backoj) Bunjevci.